TECHNIKA WARSZTATOWA

Podstawy Rysunku Technicznego

Podstawy Rysunku Technicznego – Tekst zredagowany ze skryptów oraz literatury specjalistycznej, zachowany w oryginalnej formie. Źródło:

  • Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2005
  • Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2004
  • Lewandowski T.: Zbiór zadań z rysunku technicznego dla mechaników. WSiP, Warszawa 2002
  • Malinowski J., Jakubiec W.: Tolerancje i pasowania w budowie maszyn. WSiP, Warszawa 1998
  • Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1995
  • Waszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999
  • Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

Inne z kategorii Warsztat: https://rusznikarzkrakow.pl/category/informacje-techniczne-warsztat/

Terminologia, materiały rysunku technicznego

W Polsce normy ustanawia i upowszechnia do stosowania Polski Komitet Normalizacyjny. Polski Komitet Normalizacyjny współpracuje z Międzynarodową Organizacją Normalizacyjną ISO. Wiele PN rysunkowych uzgadnia się z ISO, dlatego rysunek staje się międzynarodowym językiem technicznym. W katalogu PKN wszystkie obowiązujące w Polsce normy są
podzielone na dziedziny. Na przykład zapis katalogowy 01. 100.20 należy odczytać następująco: 01 – dziedzina (Zagadnienia ogólne), 100 – grupa tematyczna (Rysunek techniczny), 01 – podgrupa (Rysunek techniczny, zagadnienia ogólne).

Różnorodne dziedziny techniki i przemysłu spowodowały potrzebę wydzielenia następujących grup tematycznych rysunku technicznego:

  • – rysunek techniczny maszynowy – stosowany w przemyśle ogólno maszynowym i gałęziach pokrewnych,
  • – rysunek techniczny elektryczny – stosowany w przemyśle elektrotechnicznym, energetycznym,
  • – rysunek techniczny budowlany – stosowany w przemyśle budowlanym i gałęziach pokrewnych.

Podstawowe terminy i rodzaje rysunków technicznych ustala międzynarodowa norma PN-ISO 10209-1:1994. Pojęcia użyte w normie trzeba stosować w dokumentacji technicznej wyrobów niezależnie od dziedziny zastosowania.

Terminologia

  • – schemat – rysunek, w którym zastosowano symbole graficzne w celu pokazania funkcji części składowych zespołu i jego działania,
  • – szkic – rysunek wykonany odręcznie (bez użycia przyborów) i nie koniecznie w podziałce,
  • – rysunek techniczny – informacja techniczna przedstawiona graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami,
  • – rysunek złożeniowy – rysunek przedstawiający wzajemne położenie części i współpracę,
  • – rysunek złożeniowy ogólny – rysunek złożeniowy przedstawiający wszystkie zespoły i części całego wyrobu,
  • – rysunek wykonawczy – rysunek zawierający wszystkie informacje potrzebne do wykonania przedmiotu.

Format arkusza rysunkowego to jego zewnętrzne wymiary wyrażone w mm. Zgodnie z PN-EN ISO 5457 wymiary są znormalizowane i tworzą formaty zasadnicze: A0, A1, A2, A3, A4.

  • Format A0 ma wymiary po obcięciu : 841×1189.
  • Format A1 ma wymiary po obcięciu : 594×841.
  • Format A2 ma wymiary po obcięciu : 420×594.
  • Format A3 ma wymiary po obcięciu : 297×420.
  • Format A4 ma wymiary po obcięciu : 210×297.
wymiary arkuszy rysunkowych technicznych

Wielkość rysowanego przedmiotu decyduje o doborze formatu arkusza rysunkowego. Każdy arkusz rysunkowy oprócz znormalizowanych wymiarów, musi zawierać obrzeże i linię obramowania oraz tabliczkę rysunkową. Tabliczka rysunkowa zawsze znajduje się w prawym dolnym rogu arkusza rysunkowego. Najważniejsze informacje zawarte w tabliczce rysunkowej to: nazwa rysunku lub elementu, nazwa lub znak przedsiębiorstwa, rodzaj materiału, masa. Jeżeli przedmiotu nie można przedstawić na rysunku w rzeczywistej wielkości z powodu jego zbyt dużych lub bardzo małych wymiarów, to rysuje się go w zmniejszeniu lub powiększeniu.

elementy graficzne arkusza rysunkowego rysunku technicznego

Stosunek liczbowy wymiarów liniowych przedstawionych na rysunku do odpowiednich rzeczywistych wymiarów liniowych przedmiotu nazywa się podziałką rysunkową. Na rysunkach zgodnie z PN stosujemy tylko następujące znormalizowane podziałki:

  • – powiększające: 2 : 1, 5 : 1, 10 : 1, 20 : 1, 50 : 1, 100 : 1
  • – naturalna: 1 : 1
  • – zmniejszające: 1 : 2, 1 : 5, 1 : 10, 1 : 20, ……

Na rysunkach stosujemy podziałki główne i pomocnicze (w których wykonuje się szczegóły rysunkowe).

rysunek elementu w podziałce 1:1 2:1

W rysunku technicznym maszynowym stosujemy następujące rodzaje linii: ciągła, ciągła falista, ciągła zygzakowa, kreskowa, punktowa, dwupunktowa i wielopunktowa. Zgodnie z PN rozróżniamy następujące odmiany grubości linii:

tabela linii w rysunku technicznym

Zgodnie z PN na rysunkach można stosować tylko 2 rodzaje pisma A i B. Pismo może być pismem prostym lub pismem pochyłym, dla którego kąt pochylenia wynosi 75 ˚. Szerokość liter i cyfr oraz wzory liter i cyfr podane są w PN.

Na formatach A4 stosuj następujące zalecane wysokości pisma h:

  • – w napisach głównych h=5,
  • – w napisach pomocniczych h=3,5,
  • – w wymiarowaniu h=2,5.

Przybory kreślarskie

podstawowe przybory kreślarskie w rysunku technicznym

Do materiałów rysunkowych zalicza się różnorodne materiały niezbędne do wykonania rysunków technicznych, jak: papier, ołówki, tusz, pióra, pinezki, gumki i inne. Papier zwykły (czysty lub w kratkę) stosujemy do wykonywania odręcznych szkiców ołówkiem. W pierwszym etapie nauki szkicowania szczególnie przydatny jest papier w kratkę. Blok techniczny nadaje się do rysowania ołówkiem i kreślenia tuszem. Na kalce kreślarskiej również można kreślić ołówkiem bądź tuszem. Tusz czarny jest używany do kreślenia i opisywania rysunków. Przezroczysty przylepiec jest przeznaczony do mocowania papieru na rysownicy. Zamiast przylepca można stosować pinezki. Guma miękka służy do wycierania linii ołówkowych. Błędne linie wykreślone tuszem stosunkowo najłatwiej jest wyskrobać ostrą żyletką. Deseczka z papierem ściernym ułatwia prawidłowe ostrzenie ołówków. Do czyszczenia z drobin gumki służy szczoteczka o miękkim włosiu, a do oczyszczania przyborów rysunkowych – flanelowa szmatka.

Szkicowanie i kreślenie

Szkic jest przedstawieniem przedmiotu wykonanym odręcznie i stanowi podstawę do wykonania rysunku. Do wykonywania szkiców najczęściej używa się papieru w kratkę. Zalecanymi ołówkami do szkicowania są ołówki grafitowe miękkie oznaczone symbolami od B do 4B.

zastosowanie ołówków o różnej twardości w rysunku technicznym

Płaskie przedmioty o jednakowej grubości przedstawia się na szkicu w taki sposób, jak gdyby leżały na płaszczyźnie rysunku. Zarysy krawędzi szkicowanych przedmiotów s ą
przeważnie odcinkami prostych, przecinających się pod różnymi kątami lub łukami kół oraz innych krzywych. Najprostszym przypadkiem szkicowania jest odwzorowanie rysunkowe przedmiotu w jego rzeczywistych wymiarach. Nie zawsze jest to możliwe. Dlatego zazwyczaj przedmiot zbyt duży szkicuje się w proporcjonalnym zmniejszeniu, a zbyt mały – w proporcjonalnym zwiększeniu względem odpowiednich wymiarów naturalnych. Szkic powinien być wykonany tak, żeby można było na jego podstawie wyobrazić sobie odwzorowywany przedmiot i poprawnie sporządzić jego rysunek wykonawczy oraz jak to się często zdarza – użyć go bezpośrednio jako rysunku wykonawczego. Szkic musi zawierać wszystkie informacje niezbędne do wykonania przedmiotu. Szkice wykonane niestarannie, traktowane przez szkicujących jako „brudnopis”, są bezwartościowe. Do szkicowania zalicza się następujące czynności:

  • – dokonanie analizy szkicowanego przedmiotu,
  • – wykonanie szkicu (w czterech etapach – rys. 7),
  • – opisanie wykonanego szkicu,
  • – sprawdzenie szkicu.

Czynność sporządzania rysunków technicznych za pomocą przyrządów kreślarskich lub na komputerze nazywamy kreśleniem. Rysunek możemy wykreślić ołówkiem, tuszem lub wydrukować na drukarce.

rysunek poglądowy płytki i kolejne etapy wykonywania szkicu technicznego
porównanie rysunków 1. szkic odręczny 2. rysunek techniczny

Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne, przekroje

Podstawy Rysunku Technicznego

W rysunkach technicznych stosuje się 2 metody przedstawiania przedmiotów trójwymiarowych:

  • – rzutowanie aksonometryczne,
  • – rzutowanie prostokątne.

Rzutowanie to odwzorowanie elementu na płaszczyźnie rysunku zwaną rzutnią. W rzutowaniu aksonometrycznym element przedstawiony jest tylko w jednym rzucie. Rzuty aksonometryczne są czytelne, poglądowe i przejrzyste, ale bardzo pracochłonne. Podczas wykonywania rzutów niektóre wymiary przedmiotu ulegają skróceniu o połowę. Zasada rzutowania aksonometrycznego wg PN-EN ISO 5456-3

położenie osi współrzędnych X i Y aksonometrii. Podstawy Rysunku Technicznego

Układ osi współrzędnych aksonometrii ukośnej prawoskrętny (rys. 10a I). Układ lewoskrętny (rys. 10a II). Układ lewoskrętny ułatwia wzajemne powiązanie rzutowania aksonometrycznego z rzutowaniem prostokątnym. Aksonometrii ukośna (rys. 10b): prostokąta (I), trójkąta (II). Figury leżące w płaszczyźnie YOZ nie zmieniają w aksonometrii ukośnej kształtów i wymiarów. Figury leżące w płaszczyźnie XOY lub XOZ zmieniają swe kształty i wymiary wskutek ukośnego położenia osi X i stosowania skrótów. W celu ułatwienia rysowania przyjmuje się takie położenie figury, by jej boki lub inne elementy były równoległe do osi układu współrzędnych.
W rzutowaniu prostokątnym elementy przedstawiamy w koniecznej liczbie rzutów tzn. od 1 – 6. Zależy to od stopnia skomplikowania elementu. Rzutowanie prostokątne może być wykonane zgodnie z metodą europejską E. Metoda ta zakłada, że obiekt rzutowany znajduje się miedzy obserwatorem a rzutnią.

kierunek rzutowania i nazwy rzutów rysunku technicznego: rzut od dołu z tyłu od prawej
normalny układ rzutów rysunku technicznego

Widok to rzut odwzorowujący element widziany z zewnątrz. Przekrój to rzut ukazujący wewnętrzną budowę elementu. Zgodnie z PN kład to zarys figury utworzonej przez przecięcie przedmiotu tylko jedną płaszczyzną przekroju. W rzutowaniu prostokątnym elementy można przedstawiać jako widoki, przekroje i kłady.

Wewnętrzną budowę elementów możemy przedstawić stosując:

  • – linie kreskowe
  • – krawędzie niewidoczne,
  • – metodę przekroju.
metoda linii kreskowych w rysunku technicznym

Metoda przekrojów ukazuje szczegółowo wnętrze detalu. Pole powstałego przekroju powinno być oznaczone przez kreskowanie zależne od rodzaju materiału, z którego wykonano element. Podziałka kreskowania może wynosić od 1 do 5 mm. Linie kreskowania muszą być względem siebie równoległe i nachylone pod kątem 450 (w lewo lub w prawo) do charakterystycznych krawędzi przedmiotu, jego osi symetrii lub obramowania rysunku.

otrzymywanie przekroju, przekrój w rzucie prostokątnym, krawędź leżąca w płaszczyźnie

Pełne oznaczenie przekrojów składa się z (rys. 16):

  • – linii cienkiej z długą kreską i kropką, określającej położenie płaszczyzny przekroju, zakończonej dwoma odcinkami linii grubej, które nie mogą przecinać zarysu przedmiotu,
  • – strzałek określających kierunek rzutowania przekroju lub kładu,
  • – oznaczeń literowych złożonych z dwóch wielkich liter pisanych bezpośrednio przy strzałkach (po ich zewnętrznej stronie) i powtórzonych nad przekrojem lub kładem.
pełne oznaczenie przekroju rysunku technicznego. Podstawy Rysunku Technicznego

Przedstawiając elementy o budowie symetrycznej na rysunkach należy narysować ich oś symetrii. Pozwala to pomijać części rzutów.

Przykłady konstrukcji geometrycznych

Dzielenie odcinka AB na dwie równe części

dzielenie odcinka AB na dwie równe części
  1. Nóżkę cyrkla stawiamy w p. A czarny pierwszy łuk promieniem: r1 > AB/2
  2. Nóżkę cyrkla stawiamy w p. B i zataczamy drugi łuk promieniem r2 = r1: do przecięcia się z łukiem pierwszym w punktach C i D.
  3. . Przez punkty C i D prowadzimy prostą 3, która przecina odcinek AB w p. E.

Dzielenie kąta ostrego lub rozwartego

dzielenie kąta ostrego lub rozwartego
  1. Nóżkę cyrkla stawiamy w p. O i zataczamy łuk pierwszy o dowolnym promieniu, do przecięcia z ramionami danego kąta, otrzymując w miejscu przecięcia punkty A i B.
  2. Z punktu A zataczamy drugi łuk o promieniu: r1 > AB/2
  3. Z punktu B zataczamy trzeci łuk o promieniu r3 = r2 do przecięcia się z drugim łukiem w punkcie C.
  4. Z punktu O, przez C, prowadzimy prostą 4, która dzieli kąt na połowy.

Wpisywanie pięciokąta foremnego w okrąg

wpisywanie pięciokąta foremnego w okrąg

Aby wpisać pięciokąt foremny w okrąg należy wyznaczyć odcinek a5 (rys. 19), który będzie można odłożyć na danym okręgu pięć razy.

Wymiarowanie rysunków

Wymiar na rysunku składa się z:

  • – linii wymiarowej,
  • – znaku ograniczenia linii rysunkowej (oznaczenia początków i końców linii wymiarowych),
  • – liczby wymiarowej ze znakiem wymiarowym lub bez znaku,
  • – pomocniczej linii wymiarowej.
linia wymiarowa, znak ograniczenia, liczba wymiarowa, pomocnicza linia, linia odniesienia w rysunku technicznym

Linie wymiarowe są zawsze liniami cienkimi ciągłymi zakończonymi znakami ograniczenia w odległości nie mniejszej niż 10 mm od linii zarysu przedmiotu. Linie wymiarowe nie powinny nawzajem się przecinać. W skład niektórych wymiarów wchodzą znaki wymiarowe, które upraszczają wymiarowanie i ograniczają ilość rzutów. Zgodnie z PN znaki wymiarowe (oprócz znaku odległości łuku) pisze się przed liczbą wymiarową.

najważniejsze znaki wymiarowe zgodnie z PN-ISO 129:1996. Podstawy Rysunku Technicznego

Przy wymiarowaniu należy stosować podstawowe zasady wymiarowania:

  • – niepowtarzanie wymiarów,
  • – pomijanie wymiarów oczywistych,
  • – grupowanie wymiarów,
  • – niezamykanie łańcucha wymiarowego.
Zastosowanie znaku wymiarowego średnicy krzywizny

Uproszczenia

Rysowanie części maszynowych w sposób uproszczony ma na celu ułatwienie i zaoszczędzenie pracy i czasu rysującego oraz uzyskanie jak największej przejrzystości i czytelności rysunku. W rysunku technicznym stosuje się tzw. przedstawienie uproszczone oraz przedstawienie umowne.

Przedstawienie uproszczone polega na zastąpieniu najbardziej skomplikowanych i trudnych rysunkowo linii zarysu przedmiotu liniami łatwiejszymi do rysowania. Przedstawienie uproszczone stosuje się na rysunkach wykonawczych i złożeniowych, przy czym na przykład na rysunku wykonawczym śruby stosuje się tylko przedstawienie uproszczone gwintu. Natomiast na rysunkach złożeniowych można stosować przedstawienie uproszczone całej śruby, tzn. gwintu i łba. Uproszczony sposób rysowania dotyczy elementów konstrukcyjnych maszyn, takich jak łożyska toczne, koła zębate itp., a w szczególności elementów znormalizowanych, jak śruby, wkręty, nakrętki. Przedstawienie umowne polega na zastąpieniu rysunku całego przedmiotu ustalonym, umownym symbolem graficznym. Przedstawienie umowne stosuje się wyłącznie na rysunkach złożeniowych zawierających dużą liczbę części składowych wykonanych w dużym zmniejszeniu. Odrębnym rodzajem uproszczeń rysunkowych są uproszczenia schematyczne, obejmujące umowne symbole graficzne, które zastępują elementy maszyn, mechanizmy, a nawet całe urządzenia.

Zasady rysowania gwintów i połączeń gwintowych.

Szczegółowe i uproszczone zasady rysowania gwintów określa PN-EN ISO 6410-1. Zgodnie z tą normą gwinty rysuje się w uproszczeniu:

  • – powierzchnię wierzchołków rysuje się linią ciągłą grubą,
  • – powierzchnię den bruzd rysuje się linią ciągłą cienką,
  • – zakończenie gwintu rysuje się linią ciągłą grubą, poprzeczną do osi gwintu
sposoby przedstawiania gwintów: poglądowy, stopień uproszczenia, umowny w rysunku technicznym
Zasady rysowania połączeń gwintowanych i wymiarowanie gwintów zewnętrznych i wewnętrznych

Zasady rysowania innych połączeń

Różnorodne rozwiązania konstrukcyjne maszyn i urządzeń wymagają często zastosowania specyficznych metod łączenia elementów. Wymagania te spełniają m.in. połączenia nitowe, lutowane, klejone, zawijane, zagniatane i zszywane. Na rysunkach technicznych połączenia te należy przedstawiać i oznaczać zgodnie z zasadami opisanymi w odpowiednich normach. Zgodnie z PN-EN 22553 połączenia, w których występują spoiny, można przedstawić według ogólnych zasad wykonania rysunków technicznych lub w sposób umowny. Typowe połączenia spawane zaleca się przedstawiać w sposób umowny. Przedstawienie takie musi zawierać elementarny (umowny) znak spoiny, który jest podobny do kształtu spoiny. Znak ten nie powinien być brany pod uwagę podczas wyboru metody spawania. Elementarne znaki spoiny mogą być uzupełniane znakami dodatkowymi.

Tabela spoin w rysunku technicznym, czołowe, pachwinowe, inne

Połączenia lutowane i zgrzewane, uwzględniając ich specyfikę konstrukcyjną i technologiczną, rysuje się i oznacza podobnie do połączeń spawanych. W oznaczeniu spoiny lutowanej i zgrzewanej, podobnie do spawanej, na linii odniesienia podaje się znak spoiny, jej główne wymiary, a w rozwidleniu tej linii – metodę lutowania oraz wymagane spoiwo.

przykłady rysowania połączeń zgrzewanych

Połączenia klejone, zawijane oraz zagniatane rysuje się i oznacza w sposób umowny. W skład oznaczenia połączeń klejonych, zawijanych oraz zagniatanych zapisywanych na linii odniesienia, wchodzą główne wymiary – szerokość i grubość oraz odpowiedni symbol graficzny. Połączenia zszywane z użyciem zszywek metalowych stosuje się do łączenia tkanin, papieru, skóry lub innych nie twardych materiałów.

przykłady rysowania połączeń klejonych

Zasady rysowania osi i wałów oraz łożysk

Łożyska toczne, mimo że stanowią zespoły maszynowe z ł oż one z wielu części, są
znormalizowane i rysuje się je w sposób umowny zgodnie z PN-EN ISO 8826-1 (przedstawienie umowne ogólne) oraz PN-EN ISO 8826-2 (przedstawienie umowne szczegółowe). Osie i wały rysujemy i wymiarujemy według ogólnych zasad. Promienie zaokrągleń, wymiary podcięć i nakiełki dobieramy z odpowiednich norm

rysunek wykonawczy wałka

Kształty i wymiary łożysk są szczegółowo znormalizowane. Dla łożysk tocznych, jako elementów normalnych, nie sporządzamy rysunków wykonawczych, łożyska toczne występują tylko na rysunkach złożeniowych i zawsze w postaci uproszczonej. Łożyska toczne w przekroju podłużnym możemy rysować w postaci uproszczonej lub umownej.

łożyska toczne w rysunku uproszczonym, łożysko kulkowe, walcowe, stożkowe. Podstawy Rysunku Technicznego

Łożyska ślizgowe rysujemy i wymiarujemy według ogólnych zasad rysunku technicznego

Rysowanie napędów

Koła maszynowe – prócz kół zębatych i łańcuchowych – rysuje się i wymiaruje według ogólnych zasad rysunku technicznego. Koła zębate, a ściślej ich wieńce zębate, zgodnie z PNEN ISO 2203 rysuje się w uproszczeniu. Koła łańcuchowe należy rysować podobnie jak koła zębate, z tym, że na widokach kół łańcuchowych należy pokazać powierzchnię podstaw linią ciągłą cienką.

zasady rysowania koła żębatego w rysunku technicznym

Przekładnie zębate i łańcuchowe przedstawiamy na rysunkach złożeniowych w uproszczeniu

przekładnia zębata walcowa, rysunek poglądowy, rysunek uproszczony rysunek techniczny

Zasady rysowania uszczelnień

Uszczelnienia ruchowe w przedstawieniu umownym ogólnym

Zasady rysowania uszczelnień, ogólne, z pokazaniem kierunku, z kreskowaniem

Oznaczenia wymiarów tolerowanych, pasowań i powierzchni

Wymiary dzieli się na cztery rodzaje: zewnętrzne, wewnętrzne, mieszane i pośrednie (rys. 32).

Rodzaje wymiarów: zewnętrzny, wewnętrzny, mieszany, pośredni
określenie odchyłek granicznych za pomocą wymiarów granicznych i wymiaru nominalnego

Tolerancję T określa się jako


T = B – A

  • A – wymiar graniczny dolny
  • B – wymiar graniczny górny


Różnicę algebraiczną między wymiarem górnym i odpowiadającym mu wymiarem nominalnym nazywamy odchyłką górną es (dla wałka), ES (dla otworu). Różnicę algebraiczną między wymiarem dolnym a odpowiadającym mu wymiarem nominalnym nazywamy odchyłką dolną ei, EI. Odchyłki górne dla wałka i otworu określone są wzorami

es = Bw – D, ES = Bo – D,

  • Bw – wymiar graniczny górny wałka
  • Bo – wymiar graniczny górny otworu odchyłki dolne odpowiednio

ei = Aw – D, EI = Ao – D,

  • Aw – wymiar graniczny dolny wałka
  • Ao – wymiar graniczny dolny otworu

Znormalizowane wartości tolerancji i odchyłek zgodnie z PN-EN 20286-1 tworzą dla wymiarów nominalnych tzw. układ tolerancji

położenie pola tolerancji i ich symbole literowe. Podstawy Rysunku Technicznego

Otwór (element wewnętrzny) i wałek (element zewnętrzny) oznaczone symbolami H i h nazywa się podstawowymi. Ich odchyłki podstawowe są równe a pola tolerancji przylegają do linii zerowej. Wartości liczbowe odchyłek podstawowych i granicznych odczytuje się w tablicach PN. Odchyłki mogą być ujemne, dodatnie lub równe 0. Znormalizowany układ tolerancji zawiera 19 klas dokładności. Skojarzenie elementu typu wałek z otworem drugiego elementu tworzącego połączenie nazywamy pasowaniem, jeśli wymiary nominalne średnic wałka oraz otworu są jednakowe i tolerowane. Jeżeli kojarzymy wałek i otwór, to otrzymujemy pasowanie. Pasowanie oznaczamy przez podanie tolerancji otworu łamanej przez tolerancję wałka, np. 50H8/h7 oznacza skojarzenia wałka 50h7 i otworu 50H8. W wyniku skojarzenia miedzy wałkiem i otworem powstaje luz. Luz ten może przybrać różne wartości zależne od wykonania części.

różne możliwości zapisu pasowania na rysunku

W normach ISO i niektórych PN opartych na ISO odchyłki kształtu, odchyłki położenia oraz odchyłki złożone kształtu i położenia nazywa się odchyłkami geometrycznymi. Ponadto wśród odchyłek położenia wyróżnia się grupę odchyłek kierunku (obejmującą odchyłki równoległości, prostopadłości i nachylenia) oraz grupę odchyłek lokalizacji (obejmującą odchyłki pozycji, współosiowości i symetrii).

różne możliwości zapisu wymiarów tolerowanych na rysunku

Nierówności powierzchni rzeczywistej w znacznym powiększeniu można sobie wyobrazić tak, jak to przedstawiono na rys. 37. Nierówności te można odwzorować za pomocą przyrządów pomiarowych, otrzymując tak zwany pierwotny profil powierzchni. Odzwierciedla on wszystkie nierówności powierzchni – bardzo drobne i większe. W obowiązujących normach na profilu nierówności powierzchni wyodrębnia się trzy klasy nieregularności: chropowatość, falistość oraz błędy kształtu (rys. 37). Nierówności powierzchni obrobionych różnymi metodami można scharakteryzować: falistością, chropowatością i kierunkowością struktury geometrycznej powierzchni.

sumaryczny obraz nierówności powierzchni i podział na klasy nierówności

Na rysunkach maszynowych, w razie potrzeby, można zapisać informacje dotyczące obróbki cieplnej i cieplno – chemicznej.

przykład zapisu obróbki cieplnej i informacji i powłoce nałożonej na powierzchnię przedmiotu w rysunku technicznym
przykład oznaczenia zróżnicowanej struktury geometrycznej powierzchni. Podstawy Rysunku Technicznego

Dokumentacja technologiczna i konstrukcyjna

dla Podstawy Rysunku Technicznego

Dokumentacja techniczna produkowanego wyrobu – zbiór wszystkich dokumentów niezbędnych do jego wykonania, prawidłowego pod względem jakości. W skład dokumentacji technicznej wchodzi:

− dokumentacja konstrukcyjna (rysunki złożeniowe, wykonawcze, montażowe, wykaz części, warunki odbioru technicznego (WOT), dokumentacja techniczno – ruchowa (DTR), warunki eksploatacji i inne),

− dokumentacja technologiczna – zbiór dokumentów technologicznych określających proces technologiczny produkowanego wyrobu i potrzebne do tego środki technologiczne takie jak:

  • − karta technologiczna,
  • − instrukcja technologiczna (karta instrukcyjna obróbki i montażu),
  • − wykaz pomocy warsztatowych (uchwytów, narzędzi do obróbki i montażu),
  • − karta normowania czasu,
  • − karta normowania materiału,
  • − rysunki materiałów wyjściowych i półfabrykatów (surówek),
  • − rysunki pomocy specjalnych, i inne.
  • Zakres dokumentacji zarówno konstrukcyjnej jak i technologicznej, zależy od wielkości produkcji i im większa produkcja tym jest bardziej szczegółowa.

Rysunki złożeniowe

Rysunek złożeniowy przedstawia złożenie poszczególnych części mechanizmu, zespołu mechanicznego, maszyny lub urządzenia oraz ich wzajemne usytuowanie. Przedstawia on po prostu mechanizm, maszynę lub urządzenie w takiej postaci, jaką uzyskuje się po ich zmontowaniu, a zatem po wykonaniu. Rysunki złożeniowe mogą przedstawiać całą maszynę lub urządzenie oraz poszczególne zespoły. Rysunki złożeniowe wykonuje się według ogólnych zasad odnoszących się do rysunków technicznych maszynowych, z zastosowaniem uproszczeń rysunkowych. Na każdym rysunku złożeniowym musi być umieszczona w prawym dolnym rogu arkusza tabliczka rysunkowa.

przykład rysunku technicznego złożeniowego

Rysunki wykonawcze

Rysunki wykonawcze są to osobne rysunki poszczególnych części danego mechanizmu lub zespołu mechanicznego. Podczas projektowania nowego urządzenia lub maszyny rysunki wykonawcze opracowuje się na podstawie zatwierdzonego rysunku złożeniowego. Rysunek wykonawczy musi być szczegółowo opracowany pod względem rysunkowym, wymiarowym oraz technologicznym, gdyż jest on podstawą do wykonania danej części, jej kontroli odbioru.

przykład rysunku technicznego wykonawczego

Rysunki montażowe

Rysunki montażowe przedstawiające obrazowo wzajemne położenie poszczególnych części oraz sposób ich montażu w przyrządach wyjaśniają i uzupełniają stronę opisową instrukcji montażowych. Sposób wykonywania rysunków montażowych jest całkowicie uzależniony od wielkości i rodzaju produkcji oraz kwalifikacji pracowników montażowych

przykład rysunku technicznego montażowego. Podstawy Rysunku Technicznego

Rysunki schematyczne

W celu wyjaśnienia ogólnych zasad budowy i działania różnych mechanizmów maszyn i urządzeń oraz procesów technologicznych, chemicznych używa się rysunków schematycznych, czyli schematów. Rysunek schematyczny (schemat) powinien obrazować w sposób najprostszy ogólne zasady budowy i sposoby działania mechanizmu, maszyny lub urządzenia, nie powinien zawierać szczegółów konstrukcyjnych.

Czytanie rysunków

Czytanie rysunków polega na odtworzeniu w wyobraźni kształtu i wielkości przedmiotu oraz zrozumieniu wszystkich informacji, podanych na nim w postaci umownych oznaczeń. Czytanie rozpoczynamy od tabliczki rysunkowej, z której dowiadujemy się, jak przedmiot się nazywa, z jakiego materiału należy go wykonać i jakie są jego rzeczywiste wymiary. Następnie przystępujemy do analizy poszczególnych rzutów, starając się w wyobraźni rozłożyć dany przedmiot na proste bryły składowe. Na podstawie przekrojów uzyskujemy obraz wewnętrznych zarysów przedmiotu. Następnie stwierdzamy, jaką zastosowano metodę wymiarowania, które wymiary są tolerowane, jaką chropowatość powinny mieć poszczególne powierzchnie oraz jaka powinna być kierunkowość ich struktury po obróbce.

Rysunki operacyjne i zabiegowe

Wszystkie czynności, które bezpośrednio są związane ze zmianą kształtu, wymiarów i właściwości materiału określonego przedmiotu, nazywamy procesem technologicznym. W procesie technologicznym można wydzielić pewne części składowe. Podstawową częścią składową procesu technologicznego jest operacja. Operacja z kolei dzieli się na zabiegi. Aby proces technologiczny miał właściwy przebieg, aby był najbardziej prawidłowy i aby gwarantował wykonanie części zgodnie z rysunkiem wykonawczym, technolog musi wcześniej dokładnie i wszechstronnie opracować ten proces. Zakres opracowania jest różny i zależy przede wszystkim od wielkości produkcji. Wszystkie materiały wchodzące w zakres opracowania technologicznego stanowią tzw. dokumentację technologiczną. Podstawowym składnikiem dokumentacji technologicznej jest karta technologiczna, a równie ważnym, karta instrukcyjna.

Karta technologiczna (inaczej plan operacyjny) podaje uszeregowane w kolejności operacje, wskazuje stanowiska pracy, pomoce itp. Sporządzamy ją dla każdego rodzaju produkcji. Karta instrukcyjna dotyczy tylko jednej operacji i podaje informacje o wszystkich zabiegach stosowanych w tej operacji. Kartę instrukcyjna sporządzamy dla wyrobów produkowanych seryjnie i masowo.

Zasady wykonywania rysunków zabiegowych i operacyjnych

Na kartach instrukcyjnych, obok informacji o każdym zabiegu, podajemy rysunek, który wyjaśnia sposób wykonania danego zabiegu. Rysunek taki nazywa się rysunkiem zabiegowym.

Z zasady rysunek zabiegowy jest rysunkiem uproszczonym. Zawiera on dane potrzebne do wykonania tylko jednego, konkretnego zabiegu. Przedmiot na rysunku zabiegowym rysujemy w położeniu obróbki. Umownymi symbolami oznaczamy miejsce i sposób zamocowania w obrabiarce. Szkicowo, w położeniu ustawienia do pracy, rysujemy narzędzia skrawające (najczęściej fragment narzędzia). Narzędzia i przedmiot obrabiany rysujemy linią cienką. Powierzchnie obrabiane w danym zabiegu oznaczamy linią grubą. Rysunek zabiegowy jest częściowo zwymiarowany. Zawiera on jedynie te wymiary, które dotyczą powierzchni obrabianych w danym zabiegu. Uproszczone przykłady rysunków zabiegowych pokazane są w tabelach 5, 6 i 7. Rysunek 48 przedstawia gotową tulejkę, wykonaną ze stali St3. Na podstawie tego rysunku wykonawczego opracowano proces technologiczny dla produkcji seryjnej. Wykonanie tulei zaplanowano w trzech operacjach. Założono, że operacja pierwsza będzie wykonywana na tokarce rewolwerowej, operacja druga na tokarce pociągowej, a trzecia na wiertarce.

Przykład rysunku tulei
Rysunki operacyjne i zabiegowe tulei - operacja pierwsza. Podstawy Rysunku Technicznego
rozwiercanie otworów i toczenie
rysunki operacyjnego i zabiegowe tulei operacja druga i trzecia

Oznaczenia stosowane na rysunkach operacyjnych i zabiegowych. Na rysunkach operacyjnych i zabiegowych oraz w całej dokumentacji technologicznej, zamiast sporządzania dokładnych i pracochłonnych rysunków technicznych, stosujemy proste, umowne oznaczenia. Elementy ustalające i mocujące przedmioty w czasie obróbki, przyrządy i narzędzia, warunki pracy (prędkość skrawania v, posuw p, prędkość obrotową wrzeciona n, głębokość warstwy skrawanej g), różnorakie zabiegi i informacje technologiczne oznaczamy w kartach technologicznych i instrukcyjnych za pomocą umownych symboli literowoliczbowych. Ważniejsze umowne oznaczenia, stosowane w zakresie technologicznych, podane są w tabeli 8. Oznaczenia te są zgodne z normą PN-83/M-01152. W tabeli 9 podane s ą przykłady zastosowań niektórych oznaczeń na rysunkach umieszczonych w planach obróbki.

oznaczenia umowne stosowane w zakresie technologicznym
przykłady zastosowań niektórych oznaczeń na rysunkach umieszczonych w planach obróbki. Podstawy Rysunku Technicznego
przykłady zastosowań niektórych oznaczeń na rysunkach umieszczonych w planach obróbki 2